Waarom Stoicisme er nog steeds toe doet.
Stoïcisme is een filosofische school die begon in het oude Griekenland en werd dominant het oude Rome. Tegelijk werkte het als inspiratie voor moderne religie en brengt het nog steeds urgente en belangrijke lessen over kalmte, veerkracht en emotionele stabiliteit.
Stoïcijnse ideeën vormen de kern van elke poging tot rust en sereniteit in het licht van een turbulente, onvoorspelbare en vaak de gemene wereld.
De grootste en zeker de meest productieve stoïcijnse filosoof was de Romeinse schrijver en staatsman Seneca de Jongere die in 4 voor Christus in Spanje werd geboren en in 65 na Christus in Rome stierf.
Veel van Seneca’s gedachtes zijn ons bekend uit de brieven die hij aan zijn vrienden schreef om hen in moeilijke tijden raad te geven. Seneca had een vriend en een ambtenaar op Sicilië, genaamd Lucilius. Toen Lucilius hoorde over een rechtszaak die zijn goede naam ten schande en een einde aan zijn carrière dreigde te maken. Schreef Lucilius in paniek een brief aan Seneca.
Je verwacht dat ik je ga adviseren om jezelf een gelukkig resultaat voor te stellen en te rusten in de verleidingen van hoop. Maar ik ga je tot gemoedsrust leiden via een andere weg. Benader al je zorgen ervan uitgaande, dat wat je vreest, zal gebeuren.
Seneca
Dit advies is een essentieel stoïcijns concept.
Wanneer wij proberen om ons de ergste uitkomst voor te stellen en er vanuit gaan dat deze plaatsvindt, dan herinneren we onszelf aan het feit dat het ergste overleven. Het doel is niet te denken dat er geen slechte dingen gebeuren, maar om te zien dat we ze veel beter kunnen verdragen dan we momenteel denken. Om Lucilius kalmeren, adviseerde Seneca hem om te wennen aan het idee van vernedering, armoede en voortdurende werkloosheid. Zo leren we zien dat dit niet het einde van alles is.
Als deze verliezen je ten deel vallen, kan je dan nog iets ernstigers overkomen dan in ballingschap te gaan of de gevangenis te worden opgesloten?
Seneca
Vraagt de filosoof, die zelf failliet is gegaan en acht jaar ballingschap op Corsica heeft geleefd.
Hoop op dat wat volkomen rechtvaardig is en bereid je voor op dat wat volkomen onrechtvaardig is.
Seneca
Seneca gaf Lucilius een meditatie om zich te verdiepen in de luxe van zijn huis, dat hij nu dreigde te verliezen.
Ik word misschien een arme man;
Seneca
Ik zal dan één van vele zijn.
Ik kan worden verbannen;
Ik beschouw mezelf dan als geboren in de plaats, waar ik naar gestuurd word.
Wanneer ze mij ketenen;
Wat dan?
Ben ik nu vrij van eerdere verplichtingen?
Aanschouw deze verstopte last van een lichaam,
waaraan de natuur mij heeft toebedeeld.
Seneca vertelt dat we te allen tijde vertrouwd moeten raken dat wat kan gebeuren en niet alleen met dat wat we plannen. Stel jezelf het gehele scala aan mogelijkheden voor. Deze langere lijst vol met meer en minder aangename opties, bereidt je beter voor op wat komen gaat.
Seneca schreef:
Niets mag voor ons onverwachts worden. Laten we het lot van de mens zijn geheel zien. Niet het soort kwaad dat vaak zien, maar het allerhoogste kwaad dat mogelijk plaatsvindt. We denken dan na over geluk in zijn geheel.”
Seneca
De volgende troostende gedachten volgen een zelfde pad.
Marcia, een dame uit een senatorenfamilie, werd verwoest door de dood van haar zoon Metilius. Ze verviel in een periode van rouw die geen einde kende. Drie jaar na de dood van haar zoon werd haar verdriet met de dag krachtiger. Seneca stuurde haar een brief. In deze lange brief sprak hij de hoop uit dat Marcia hem zou vergeven voor de late reactie.
Metilius’ dood was immer drie jaar geleden. Ook vroeg hij haar om vergiffenis dat hij verder ging dan de gebruikelijke condoleances en vanwege zijn donkere, maar effectieve, boodschap te bezorgen. Een kind verliezen is het grootste verdriet dat een moeder overkomt. Gezien de kwetsbaarheid van de menselijkheid, had Metilius’ vroege dood zijn plaats in een genadeloze natuurlijke orde. Deze orde bracht dagelijks voorbeelden van zijn werk.
Hij schreef:
We verwachten tegenslag nooit,
Seneca
tot tegenslag arriveert.
Zoveel begrafenissen passeren onze deuren,
Toch staan we nooit stil bij de dood.
Zovelen sterven voortijdig,
toch plannen voor onze eigen kinderen.
Hoe goed ze de toga doen,
ze het in leger dienen,
en het bezit van hun vader erven.
Dit kan allemaal plaatsvinden,
maar wat is het gek om van ze te houden
zonder te beseffen dat niemand ons de garantie geeft dat ze volwassen worden,
laat staan dat ze het avondeten bereiken.
Dat Metilius’ dood voor Marcia onverwacht was, kan dat alleen zo zijn op basis van een gewenste uitkomst van waarschijnlijkheden. Wanneer je verwacht dat iets niet zal gebeuren, dan ben je jezelf er van bewust dat de kans bestaat dat het wel plaatsvindt. Zeker wanneer je weet dat het anderen ook is overkomen.
Seneca deed op basis hiervan een gedachte experiment. Hij stelde zich voor Marcia vóór haar geboorte te ontmoeten en haar uit te nodigen voor een rondreis over de onrustige Aarde. Zo kon ze de voorwaarden van het leven afwegen en weloverwogen kiezen om de voorwaarden te accepteren.
Marcia zou een planeet van alle inspirerende schoonheid en goedheid zien en ook een plek van onderbroken, onuitsprekelijke gruwel. Zou Marcia ervoor kiezen om in zo’n wereld te stappen?
Haar bestaan suggereerde haar antwoord volgens het experiment.
Seneca was geen voorstander van willekeurige of ondoordachte uitgangen. Hij probeerde ons meer moed te geven, in het geval van angst. Dit deed Seneca door ons te herinneren dat het altijd binnen onze bevoegdheid ligt, wanneer we echt alles hebben geprobeerd en rationeel genoeg waren om een nobel pad te kiezen uit onze problemen.
Wanneer we woedend, paranoïde, uitgeput of verdrietig zijn, dan is de filosofie van het stoïcisme al 2000 jaar daar om ons te voeden met een versterkende, onderscheidende en ongebruikelijke wijsheid en vriendschap.
Help mij om deze podcast verder te ontwikkelen door te abonneren op dit kanaal via: